Dzisiejszy artykuł wieńczy serię poświęconą czesko-polskiej głowie. Tym razem skupimy się na „odgłownym” słownictwie, które może się przydać tłumaczom języka czeskiego specjalizującym się w przekładzie technicznym. A w tym aż roi się od wszelakich głów, hlav i wyrazów im pochodnych.
Analogicznie do bardziej ogólnych zjawisk (przedstawianych np. w pierwszym odcinku naszego cyklu), większość „głowowych” określeń z zakresu techniki będzie wskazywać na jakąś ważną (czy wręcz najważniejszą, a zatem GŁÓWną) bądź umiejscowioną wysoko (ewentualnie z przodu) część – urządzenia lub nadrzędnego systemu.
Nasz przegląd zaczniemy od par terminów, dla których można by przyjąć oznaczenie „ekwiwalencja jeden do jednego”, tzn. polska „głowa” równa się w tłumaczeniu czeskiej „hlavie”. Do niniejszej grupy należą m.in.:
- „głowa nitu”, której odpowiednikiem jest „hlava nýtu”,
- „głowa wlewka” (termin metalurgiczny oznaczający górną część wlewka stalowego zawierającą jamę skurczową i inne wady, usuwaną przed dalszą przeróbką plastyczną*), którą tłumaczy się na czeski jako „hlava ingotu” lub „ztracená hlava”,
- „głowa zęba” (termin z obszaru maszynoznawstwa oznaczający część zęba koła zębatego zawartą pomiędzy powierzchnią podziałową a powierzchnią wierzchołków), czyli „hlava zubu” (ewent. „hlava ozubeného kola”).
Istnieją też pojedyncze „polskie techniczne głowy”, dla których czeskim przekładowym odpowiednikiem jest wyraz nie zasadniczy, ale derywowany od hlavy (np. 1. polską nazwę z obszaru inżynierii wodnej, „głowa śluzy”, oznaczającą część śluzy mieszczącą zamknięcie główne, tłumaczymy na czeski jako ohlaví plavební komory; 2. inne wyrażenie z tej samej dziedziny, „głowa śluzy” to po czesku „zhlaví pilíře”. Jak łatwo dostrzec wizualnie – zarówno „ohlaví”, jak i „zhlaví” pochodzą od „hlavy”).
Tutaj warto zauważyć, że podstawowa forma omawianego leksemu pojawia się znacznie częściej w czeskiej niż w polskiej terminologii specjalistycznej – innymi słowy: „hlava” jest na tym polu liczniejsza od „głowy”. Hlavę zazwyczaj można przetłumaczyć z czeskiego jako „głowicę”. Przykładów na to mamy bez liku, tutaj wymienimy je wyrywkowo, w formie zestawienia (podano w nim kolejno dziedzinę specjalistyczną, tłumaczone czeskie wyrażenie, polski odpowiednik i definicję słownikową).
- przemysł maszynowy / hlava válce / głowica cylindra / sztywny element kształtowy zamykający przestrzeń roboczą cylindra,
- poligrafia / tiskací hlava / głowica czcionkowa, głowica pisząca / w niektórych maszynach do pisania – wymienny blok czcionek umieszczony na powierzchni kuli lub walca,
- obróbka skrawaniem / honovací hlava / głowica do gładzenia, głowica dogładzająca / narzędzie, którego używa podczas procesu gładzenia. Jest ono zamocowane na wrzecionie danej obrabiarki, tworzą go pilniki ścierne oraz korpus,
- elektrotechnika / kabelová hlava (koncovka) / głowica kablowa / zakończenie kabla, które odznacza się pod względem mechanicznej oraz elektrycznej odporności, a przy tym pozwala na to, by wyprowadzić żyły kabla, tak by połączyć je z odpowiednimi odbiornikami,
- optyka / hlava objektivu / głowica obiektywowa / część telewizyjnej kamery w formie bębna bądź tarczy, do których zamocowano obiektywy z różnymi odległościami ogniskowych,
- przemysł wiertniczy / výplachová hlava / głowica płuczkowa / urządzenie służące do połączenia węża płuczkowego z przewodem wiertniczym,
- spawalnictwo / svařovací hlava / głowica spawalnicza / urządzenie w automatach spawalniczych podające i prowadzące drut elektrodowy,
- lotnictwo / hlava rotoru (rotorová hlava) / głowica wirnika / podstawowy zespół wirnika nośnego składający się z piasty wirnika nośnego, urządzeń sterujących tłumików i ograniczników wahań oraz odchyleń łopat wirnika nośnego,
- odlewnictwo / hlava pískometu / głowica narzucarki / część robocza narzucarki mieszcząca wirnik.
Temat głów i hlav w polsko-czeskich tłumaczeniach technicznych jest na tyle obszerny, że artykuł o nim podzielimy na dwie części. Do kolejnego odcinka zatem!