Zgodnie z zapowiedzią, w tym wpisie kontynuujemy wątek technicznych tłumaczeń polsko-czeskich związanych z wyrazami takimi jak głowa / hlava oraz ich derywaty.
Oprócz wspomnianych w pierwszym odcinku modeli ekwiwalencji tłumaczeniowej w czesko-polskiej terminologii z zakresu technicznego (tj. "głowa" = "hlava", "głowa" = wyraz derywowany od "hlava" i wreszcie "hlava" = "głowica"), obserwujemy również zjawisko formalno-semantycznej odpowiedniości wyrazów derywowanych od podstawowej formy "hlava" x "głowa" za pomocą analogicznych przyrostków, tj. -ice x -ica (mówimy tu zatem o sytuacji gdy tłumaczeniem czeskiej „hlavicy” jest polska „głowica”). A oto kilka przykładów takich par wyrażeń:
- przemysł zbrojeniowy / bojová hlavice / głowica bojowa / przednia część pocisku (rakietowego, torpedy, bomby) mieszcząca ładunek materiału wybuchowego lub innych środków bojowych;
- fotografia / stativová hlavice / głowica statywu / górna część statywu, np. aparatu fotograficznego, na której umocowuje się dany przyrząd;
- budownictwo / hlavice sloupu (sloupová hlavice) / głowica kolumny / element konstrukcji, który wieńczy filar bądź kolumnę;
- ciepłownictwo / termostatická hlavice / głowica termostatyczna / element systemu grzewczego umożliwiający ustawianie i dostosowywanie temperatury powietrza w pomieszczeniu;
- metalurgia / głowica pieca martenowskiego / część pieca martenowskiego, której zadaniem jest kierowanie strumienia gazu i powietrza, ich dokładne wymieszanie, kierowanie płomienia i ułatwianie ujścia spalin.
„Głowica” i „hlavice” nie wyczerpują bynajmniej katalogu „odgłownych” derywatów technicznych. W polskim języku branżowym niejednokrotnie natrafimy na zdrobnienie głowy, czyli wyraz „główka”. Tej, w przekładzie na czeski odpowiadać może podstawowy leksem „hlava” – tak jak w poniższych przykładach (tym razem czeski ekwiwalent tłumaczeniowy dla przejrzystości umieszczony jest za polskim terminem):
- przemysł maszynowy / główka tłoka / hlava pístu / zasadnicza część tłoka silnika spalinowego obejmująca denko tłoka wraz z użebrowaniem piasty sworznia tłokowego oraz część ścianki bocznej z rowkami na pierścienie tłokowe
- kolejnictwo / główka szyny / hlava kolejnice / górna część szyny, po której toczą się koła pojazdów
- przemysł maszynowy / główka sprzęgu / hlava spřáhla
Zdarzają się też jednak przypadki, gdy naszej rodzimej zdrobnionej formie odpowiada w tłumaczeniu czeski, analogiczny do polskiego, deminutyw (np. główka gwoździa / hlavička hřebíku), inne formy czeskiej „hlavy” (główka bezpiecznika / pojistková hlavice) lub zupełnie „niegłowowe” określenie (główka korbowodu x ojniční oko).
Co ciekawe, w polszczyźnie, w terminologii technicznej pojawia się także wyraz będący potocznym (z punktu widzenia ogólnej warstwy języka) synonimem głowy. Mowa tu o łbie, który, technicznie rzecz ujmując, oznacza zgrubienie na jednym końcu trzona śruby (złącznej, regulacyjnej) o kształcie dostosowanym do pokręcania za pomocą klucza maszynowego. Dla ilustracji, na zakończenie kilka polskich wyrażeń związanych ze śrubami wraz z ich czeskimi tłumaczeniami: łeb soczewkowy / čočkovitá hlava, łeb wkrętu / hlava vrutu, łeb cylindryczny (walcowy) / válcová hlava, łeb wpuszczany / zápustná hlava, łeb kulisty / půlkruhová hlava.
*Większość definicji pochodzi z „Naukowo-technicznego leksykonu” pod redakcją prof. S. Bieleckiego